Prawie jak Larsson...

A. Dahl „Europa Blues”

Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza SA

Warszawa 2012

Być może wspominałam już kiedyś o tym, że sytuacja, w której każdego niemalże autora kryminałów, pojawiającego się na naszym rynku, porównuje się do Stiega Larssona, działa na mnie jak płachta na byka. Często bowiem okazuje się, że to tylko tani chwyt reklamowy, który ma nakręcać popyt i podaż. Paradoksalne jest więc to, że Muza, wydawca książek Arnego Dahla (właśc. Jana Arnalda), nie pokusiła się na taki zabieg, choć ja, gdybym miała wskazać następcę mistrza, wymieniłabym właśnie autora cyklu powieści o „Drużynie A” – specjalnej jednostce policji do walki z przestępczością o zasięgu międzynarodowym. Swoją przygodę z jego pisarstwem rozpoczęłam tak naprawdę „od środka” – „Europa Blues” jest czwartym z kolei utworem Szweda, promowanym w Polsce. Nie zakłóciło to jednak mojej przyjemności płynącej z lektury. Szybko połapałam się, kto jest kim i dałam się ponieść wartkiej akcji.

Lubię kryminały o fabule skonstruowanej w taki sposób, że w krótkim czasie, już na początku książki, poznajemy kilka odrębnych historii, które później okazują się tworzyć jedną całość. Od inteligencji i wyobraźni twórcy zależy wówczas pomysł na to, jak połączyć ze sobą, odległe na pierwszy rzut oka, wątki. Na taki wariant zdecydował się Arne Dahl, zyskując u mnie już na wstępie duży plus:) Rozwiązanie to przypomina trochę pewną znaną łamigłówkę słowną: znamy pierwszy i ostatni wyraz jakiejś opowieści, a naszym zadaniem jest przejść od jednego do drugiego tak, aby stworzyć logiczny ciąg. U Dahla cztery wyjściowe elementy układanki w ogóle do siebie nie pasują. W sztokholmskim Skansenie, w zagrodzie z rosomakami, zostają odnalezione kości człowieka, którym prawdopodobnie „zajęły się” odpowiednio te sympatycznie wyglądające zwierzęta. Technicy odkrywają także, wyryty w ziemi, tajemniczo brzmiący napis „Epivu”. Z ośrodka dla uchodźców znika osiem kobiet z Europy Środkowej. Szybko wychodzi na jaw, że uciekinierki były prostytutkami, a kierownik placówki przymykał oko na ich działalność, a może nawet czerpał z niej jakieś korzyści. W wagonie metra atrakcyjna kobieta odpiera atak Hamida i Adiba, dwóch młodych mężczyzn, którzy przy użyciu noża próbują ukraść jej telefon komórkowy. Mimo tego, że udaje jej się szybko i sprawnie obezwładnić przeciwników, wypycha jednego z nich na tory, prosto pod nadjeżdżający pociąg. Na cmentarzu z kolei ginie, zamordowany w brutalny sposób, starszy mężczyzna, kandydat do Nagrody Nobla, z wytatuowanymi cyframi na przegubie. Konia z rzędem temu, kto trafnie przewidzi tok myślenia autora, tym bardziej że miesza on w swojej powieści także porządki czasowe – klucz do wyjaśnienia zagadki tkwi bowiem w dalekiej przeszłości.

Gdyby książka Dahla ograniczała się do rozwikłania wspomnianych wyżej intryg, byłaby niczym innym jak kolejnym (skandynawskim) kryminałem. Jej autor idzie jednak o krok dalej, ma ambicję powiedzenia czegoś o szwedzkim społeczeństwie, decydując się na dość ostrą krytykę społeczną. I pod tym względem przypomina mi właśnie Stiega Larssona. W „Europie Blues”, tak jak u mistrza, mamy do czynienia z problemem zorganizowanej przemocy wobec kobiet o zasięgu międzynarodowym. Podobnie jak Larsson, Dahl nie chciał pozostawić swoich bohaterek bezbronnymi i upodmiotowił je. Można pewnie dyskutować o tym, czy zrobił to w sposób wiarygodny. Wielu czytelników uzna być może, że przekombinował, mnie natomiast zastosowany przez niego pomysł zbytnio nie uwierał. Najbardziej jednak dostaje się w książce nie komuś, ale czemuś – mitowi szwedzkiej neutralności. Kiedy Paul Hjelm, policjant badający sprawę tajemniczych śmierci, zagłębia się w temat Holocaustu, Zagłady, obozów koncentracyjnych i antysemityzmu, dochodzi do nieprzyjemnych dla swojego kraju wniosków: „ (…) Szwedzi nie lubią tematów tabu. Na myśl o nich zalewa nas pot. Najchętniej w ogóle ich nie poruszamy, a jeśli już naprawdę musimy, robimy to z pełną dystansu czcią, klepiąc banały, że coś takiego nie może się powtórzyć. Zagłada jest abstrakcją, o której chętnie mówi się, używając wielkich słów, z katedry, ale z którą nie sposób się zmierzyć. Nie było nas tam, nie jesteśmy w stanie tego zrozumieć, nie mamy z tym nic wspólnego, to wasza sprawa. Obrzydliwe połączenie szwedzkiej ahistoryczności i szytej grubymi nićmi neutralności” (s. 121). Dahl wydaje się mieć temperament gorącego publicysty, „Europa Blues” pełna jest, oprócz takich refleksji, utyskiwań na czasy, w których żyjemy – dehumanizację, wszechobecny kult pieniądza, odradzający się nacjonalizm. W moim przekonaniu to jej atut.

Jeśli moje spostrzeżenia choć trochę Was zaintrygowały, zachęcam gorąco do lektury. Ja z chęcią sięgnę po wcześniejsze tomy serii i przekonam się, czy nie porównałam Dahla do Larssona przedwcześnie:)