wtorek, 27 listopada 2012

Klub 27, „czyli śmierć tworzy artystę”


A. Salmela „27, czyli śmierć tworzy artystę”
Przełożyła: Iwona Kiuru
Wydawnictwo W.A.B.
Warszawa 2012

Choć pewnie świadczyć to będzie o moim popkulturowym opóźnieniu, przyznam się tutaj wprost i szczerze, że o istnieniu Klubu 27 usłyszałam po raz pierwszy dopiero po śmierci Amy Winehouse, mając na karku lat – nomen omen – 27. Bohaterka książki Alexandry Salmeli pragnie dołączyć do „elitarnego” grona tych, którzy żyli intensywnie i odeszli młodo. Śmierć w końcu – jak głosi tytuł powieści – tworzy artystę. A Angie za artystkę pragnęłaby uchodzić. Oczekiwań od świata nie ma wielkich – ot, napisać jedno wiekopomne dzieło, odejść spektakularnie w glorii i chwale i żyć już wiecznie w pamięci potomnych. To, co łatwo sobie wymarzyć, trudniej jednak zrobić. Młoda adeptka sztuki pisarskiej męczy się i poci, a jedyne na co może liczyć, to zgryźliwe recenzje przyjeciela. Na dokładkę rzeczywistość dopomina się o swoje – uczelnia o pracę magisterską, ojciec lamentuje nad brakiem celu życiowego córki, babcia naciska na znalezienie „porządnej” pracy, czyli takiej, w której zarabia się pieniądze (próby literackie nie mieszczą się w tej kategorii), a starsza siostra, „zawsze tak rozsądna i efektywna” (s. 118), traktuje ją z wyższością osoby jasno zdefiniowanej. W tym kontekście wyjazd Angie na fińską wieś, aby tam ogarnąć chaos panujący w jej głowie i życiu, jest próbą wykrzyczenia: „A dajcie mi wszyscy święty spokój!”. Książka Salmeli ma jeszcze jedną „cichą” bohaterkę – Piię, mieszkankę domu w środku lasu, żonę Marko, matkę trójki dzieci i właścicielkę terenowego Opla. Równie zagubioną co Angie, choć trochę inaczej, bo zamkniętą już w konkretnej roli. Jeśli wierzyć jednemu z narratorów – żyjącą w świecie iluzji: iluzji szczęścia, doskonałości, dziarskości. Spotkanie tych dwóch kobiet, początkowo sobie niechętnych, wywróci wiele spraw do góry nogami.

„27, czyli śmierć tworzy artystę” to historia kobiecego poszukiwania własnej tożsamości i odrębności. Pragnienie Angie, by spłodzić genialne dzieło i umrzeć młodo, jest niczym więcej, jak rozpaczliwą próbą zdefiniowania siebie, wejścia w jedną z gotowych ról. Dlaczego akurat taką – to już zupełnie inna kwestia. Piia z kolei, jak zauważa narratorka „Zawsze chciała być inna, chciała być w szarym tłumie jedyną w swoim rodzaju myślącą indywidualnością. Jej życie stało się jednak pasmem połowicznych rozwiązań. Chciała być obecna, ale nie była w stanie się w nic zaangażować. Chciała podróżować, ale nie potrafiła zostawić za sobą starych śmieci. Chciała utonąć w miejskim wirze, ale tęskniła za spokojem duszy. Chciała się przeprowadzić do lasu, by oczyścić umysł, ale nie radziła sobie poza granicami miasta. Chciała być ekologiczna, ale była zbyt wygodnicka. Chciała zostać aktywistką, ale nie mogła znieść ludzi” (s. 23). Obydwie kobiety projektują utopijne wizje swojego życia, a kiedy trzeba przejść od słów i wyobrażeń do czynów, okazują się zbyt słabe, niepewne, kiepsko zdeterminowane. Sięgając po to, co niedostępne, zyskują usprawiedliwienie dla swojej porażki. Zwalnia je to także z konieczności mierzenia się z tym, co tu i teraz. Problem tożsamości był już w literaturze wielokrotnie podnoszony i w tej kwestii słowacka pisarka nie mówi nam nic oryginalnego. Zaskakuje natomiast dystansem, z jakim traktuje swoje bohaterki. Potrafi być wobec nich bezceremonialna i złośliwa. Bez mrugnięcia okiem obnaża ich wady i słabości, stawia w krępujących sytuacjach. Nie można natomiast powiedzieć, że ich nie lubi, z tym że jest to tzw. „szorstka przyjaźń”. Wszystko to sprawia, że w „27, czyli śmierć tworzy artystę” dominuje raczej ton lekki, zabawno-ironiczny, trochę komediowy. Nie wszystkie książki świata muszą być oczywiście śmiertelnie poważne, poczucie humoru i cięty język cenię sobie u pisarzy niezwykle wysoko, ale w tej zabrakło mi jednak głębi. Mam wrażenie, że eksperymenty formalno-językowe przysłoniły tu sedno sprawy. Trzeba bowiem wspomnieć jeszcze, że oryginalna jest w tej powieści narracja – oprócz głównej bohaterki, głos zabiera jeszcze trzech narratorów – i ludzi, i, o dziwo!, przedmiotów. Obserwowanie ludzkich relacji z perspektywy terenowego Opla jest doprawdy pouczające. Pan Prosiaczek, różowa maskotka, tryska wiecznym optymizmem. Kasandra zaś... niech pozostanie tak tajemnicza, jaką jest przez dużą część książki. Zastosowanie wielogłosowości było ciekawym pomysłem, choć szkoda, że nie wykorzystano możliwości tego narzędzia do pokazania pogłębionego portretu bohaterów. Przyznam szczerze, że nie do końca rozumiem, czemu akurat ta książka spotkała się w Finlandii z tak entuzjastycznym przyjęciem. Być może pisząca po fińsku Słowaczka, obca, a jednak „swoja”, nazwała jakieś fińskie bolączki, kompleksy, współczesne dylematy. Jeśli tak – pozostaje to dla mnie nieczytelne, przede wszystkim ze względu na małą znajomość tego kraju. Podsumowując: „27, czyli śmierć tworzy artystę” to całkiem udany kawałek prozy, choć we mnie pozostawił niedosyt. W Serii z Miotłą czytałam książki zdecydowanie lepsze, ta raczej trafi na półkę z etykietą „miotłowego” przeciętniaka. Tylko tyle i aż tyle.

piątek, 23 listopada 2012

Niewysłany list do A.

A. Wojtacha „Kruchy lód. Dziennikarze na wojnie”
Carta Blanca Sp. z o.o.
Grupa Wydawnicza PWN
Warszawa 2012

Pani Anno!

15 listopada br. po raz pierwszy przeczytałam w Internecie o ponownym zaostrzaniu się konfliktu izraelsko-palestyńskiego. Dzień wcześniej skończyłam lekturę Pani debiutanckiej książki – otwartej i szczerej relacji o życiu korespondenta wojennego. Pomyślałam od razu: pewnie znowu spakuje się Pani w ciągu kilkunastu minut i bez mrugnięcia okiem wyjedzie w ten zapalny region świata – jak ten uzależniony na głodzie, który ma szansę otrzymać wreszcie swój narkotyk. Często Pani tę analogię w „Kruchym lodzie” przywoływała – musi być bardzo adekwatna i trafna! Rozdział poświęcony konfliktowi w Strefie Gazy odebrałam jako szczególny – Pani, twarda na co dzień babka, która nie pozwoli sobie w kaszę dmuchać (nawet rosyjskiemu komandosowi), dała się ponieść emocjom – jakby tam przekroczono jakąś granicę, która unieważnia priorytetowość zasady neutralności, zawodowego dystansu. Notuje Pani: „(...) bombardowana jest teraz Gaza. Każdego dnia pojawiają się informacje o zabitych i rannych. Szpitale w Gazie są przepełnione. Lekarze nie nadążają operować, bo po każdym ostrzale na oddziały trafia tyle ludzi, że brakuje rąk do pracy. Nie ma też wody i prądu. Kilka dni po rozpoczęciu wojny mówi się o kryzysie humanitarnym. Nie można nie zauważyć dysproporcji między życiem tam a tu. Nie można, choćby nie wiadomo jak patrzeć, choćby nie wiadomo jak przymykać oczy. Mnie coraz bardziej to kłuje i już niebawem zostanę oskarżona o antyizraelskie nastawienie” (s. 150). 15 listopada kolejny raz poczułam jak to jest, kiedy literatura i życie splatają się w mocnym uścisku.

Wątpię, abyśmy często zastanawiali się, my – widzowie programów informacyjnych, czytelnicy gazet i serwisów internetowych, kto tworzy relacje z odległych, pogrążonych w konflikcie stron świata. Tak jakby istniał tylko komunikat, a nie istniał jego nadawca. Przyparci do muru, pewnie wygłosilibyśmy kilka frazesów na temat trudów i niebezpieczeństw takiej pracy. Być może wielu przywołałoby nazwisko Waldemara Milewicza, który zginął w Iraku w 2004 roku. Nie twierdzę, że korespondent wojenny powinien pachnieć i błyszczeć, brylować na salonach i odgrywać celebrytę. Pani swoją książką sprawiła natomiast, że reporter zyskał twarz i podmiotowość, mój podziw i szacunek. A te należą się Państwu jak psu zupa.

W swojej książce opisuje Pani pracę podczas wojny rosyjsko-gruzińskiej, izraelsko-palestyńskiej, misji w Afganistanie, zamachów terrorystycznych w Indiach oraz strajku na lotnisku w Tajlandii. Zostało mi w głowie po lekturze „Kruchego lodu” kilka obrazów, które tak szybko chyba nie znikną. Mężczyzna z córeczką na rękach, uciekający z płonącego Gori. W pewnym momencie dziecko budzi się i zaczyna bezgłośnie płakać, wyrażając swój lęk grymasem twarzy i strumieniem łez. Pani – instynktownie – podaje mu butelkę z wodą, mała uspokaja się. Oszalały z przerażenia pies, który próbuje schronić się przed hukiem wystrzałów i spadających bomb w Pani samochodzie, a później nie chce z niego wyjść. Dzieci z Gazy, które przyjechały do Polski na rehabilitację. Kiedy podczas spaceru w parku usłyszą nagle helikopter, pobiegną co sił w nogach do najbliższego budynku i położą się pod ścianami. Jeroen, dziennikarz holenderskiej telewizji, opłakujący śmierć swojego operatora i przyjaciela. Kilka scen, w których zamyka się totalność i okrucieństwo wojny. Jak to na dłuższą metę wytrzymać?

Sposobów jest kilka. Można przełączyć się na „tryb terminatora” - „wypracowany system odcinania się od śmierci” (s. 9). Nie czuć, nie myśleć, nie płakać. Relacjonować, wykonywać swoją pracę. „Wojna w zasadzie wszędzie wygląda tak samo” (s. 184). Wymyślać głupie, makabryczne, czasem okrutne żarty – bo rozładowują napięcie. Nie ruszać się bez towarzystwa znieczulacza – butelki z alkoholem. Czy wśród korespondentów wojennych częściej występują nałogi? Być fascynatem swojego zawodu – oto metoda najskuteczniejsza, lecz wprowadzająca jednocześnie w sytuację reportera pewną dwuznaczność: pragnie on bowiem dla siebie tego, co innym przynosi śmierć i zniszczenie. Wbrew rozsądkowi, bliskim, rozpadającym się związkom. Mimo dojmującej czasami bezsilności i bezradności. Może dlatego w „Kruchym lodzie” korespondenci wojenni zyskują miano „wojennych ćpunów” (s. 12), „najedzonych wysłanników”, „wojennych turystów” (s. 63) czy też „turystów masakry” (s. 102).

Nie sposób nie zadać pytania: dlaczego? Pani też często się nad tym w swojej relacji zastanawia. Co sprawia, że człowiek pragnie być tam, gdzie jego istnienie jest zagrożone? Że jedzie w sam środek piekła na ziemi, gotowy zmierzyć się z cierpieniem ofiar? Ba, że kiedy tylko dowie się o wybuchu nowego konfliktu, wracają mu siły, energia, poczucie sensu?! W towarzystwie śmierci na pewno intensywniej odczuwa się życie. Można też mówić tu o pewnego rodzaju uzależnieniu. Bliżej mi jednak do „interpretacji tożsamościowych”, które Pani proponuje, choć pewnie dziwnie zabrzmi to, że na wojnie można odnaleźć siebie, skonfrontować się ze swoimi lękami i oswoić je, zakrzyczeć niepokój. Inna to już sprawa – cena, jaką się za to płaci. Nie bez powodu przywołuje zapewne Pani postać Kevina Cartera, autora słynnego zdjęcia maleńkiej Sudanki i czyhającego na nią sępa, któremu „kruchy lód pod stopami pękł” (s. 220).

Oprócz podziwu i szacunku, jest we mnie też wiele wątpliwości – nie tyle względem Pani książki, co obecności dziennikarzy na wojnie w ogóle. Media, przekonane o swojej doniosłej roli, trochę się nam współcześnie rozbestwiły. Informowanie społeczeństwa o międzynarodowych konfliktach jest misją szlachetną, a w dobie globalizacji – nawet konieczną. Kiedy jednak irytuje się Pani, że władze indyjskie nie kontaktują się z korespondentami w sprawie hotelu zaatakowanego przez terrorystów, myślę sobie: oddajmy pierwszeństwo sprawom najważniejszym. A do nich należy zdrowie i życie ludzi, a nie dopieszczanie mediów. Kiedy próbuje się Pani dostać drzwiami i oknami do szpitali, aby nagrać rozmowę z ofiarami, również czuję opór. Osobną kwestią pozostaje to, na ile obecność mediów prowokuje strony konfliktu do tego, aby wykorzystać je jako bezpłatny kanał transmisji swoich idei, wartości czy krzywd, przyczyniając się w ten sposób do eskalacji przemocy. Mimo tych wątpliwości, dziękuję Pani za tę książkę, która trzymała mnie dwie doby w czytelniczym uścisku. Mam nadzieję, że szczerość zawsze pozostanie w cenie.

Z pozdrowieniami,
I.L.

Za egzemplarz książki dziękuję portalowi:

wtorek, 13 listopada 2012

„Mięso” Dominiki Dymińskiej - kontrowersyjny debiut

D. Dymińska „Mięso”
Wydawnictwo Krytyki Politycznej
Warszawa 2012


Kiedy przeczytałam na blogach moich ulubionych recenzentów dwie krytyczne opinie na temat debiutu Dominiki Dymińskiej pt. „Mięso”, nieświadomie założyłam sobie, że pewnie i ja ocenię go nisko. Dlatego piszę to z niejakim zdziwieniem: wcale nie uważam tej książki za złą, a może nawet za dobrą. Dość powiedzieć, że odkąd skończyłam ją wczoraj rano, nie umiem wyrzucić jej z głowy, gdzie drąży sobie ścieżki w różnych kierunkach. Zdaję sobie sprawę, że jest to lektura mocna, nieprzyjemna, a przez niektórych może być uznana za obrazoburczą. Dużo w niej seksu, fizjologii, przypadkowych znajomości. Gdyby szukać jej literackiego czy filmowego pierwowzoru, byłby nim raczej obraz „Galerianki” Katarzyny Rosłaniec niż cykl „Jeżycjada” Małgorzaty Musierowicz. Co prawda główna bohaterka nie sprzedaje swojego ciała za pieniądze, ale można chyba powiedzieć, że sprzedaje je za imitację uczucia i chwilowe złudzenie akceptacji. Nie mam zwyczaju ani potrzeby, aby podejmować się w pierwszym odruchu oceny moralnej postaci, a tym bardziej autorki. Jeśli 21-letniej debiutantce udało się uchwycić jakiś fragment bolesnej rzeczywistości, wolę pytać o to, jaka ta rzeczywistość jest i dlaczego taka jest.

„Mięso” to w gruncie rzeczy historia o trudnym dorastaniu i młodzieńczym zagubieniu. Dominika, nastoletnia bohaterka, nie akceptuje siebie, a zwłaszcza swojego ciała. Uważa, że jest gruba, brzydka, nie warta miłości. Boryka się z kpinami ze strony rówieśników, a jako metodę pocieszenia stosuje kolejną porcję jedzenia. Rodzina trochę ją wspiera, ale najczęściej zajęta jest swoimi sprawami. Rodzice rozwiedli się, kiedy miała siedem lat. Wzmianka o ojcu pojawia się w książce raz, matka zaś próbuje najczęściej układać sobie życie na nowo, co wychodzi jej raz lepiej, raz gorzej. Szkoła jest miejscem, którego raczej się unika, a klasowe wycieczki koszmarem odosobnienia. Brzmi jak banał? Schemat? Jak opowieść dla dorastających panienek, podszyta egzaltacją? Na pierwszy rzut oka – tak. Dominika odkrywa jednak „dobrodziejstwo” bezprzewodowego Internetu i wsiąka w świat portali społecznościowych, randkowych, czatów. Flirtuje z mężczyznami, prowadzi erotyczne gry, przesyła im „foto z cyckami na wierzchu” (s. 27). W końcu przekracza granicę, dzielącą ją być może od tysięcy nastolatek, które też wykorzystują Internet do nawiązywania wirtualnych kontaktów – zaczyna umawiać się na seks z poznanymi w sieci facetami. I wreszcie dostaje to, czego tak bardzo pragnęła – akceptację, poczucie bycia piękną, atrakcyjną, pożądaną. Niebezpieczne połączenie.

Debiut Dominiki Dymińskiej wywołał we mnie bardzo emocjonalną reakcję i sama dociekam, gdzie tkwią jej źródła. Być może chodzi o to, że pracuję z młodzieżą licealną, a z racji zawodu mam dostęp do jej intymnych problemów. Jeśli nie pamiętamy, co sami przeżywaliśmy w okresie dorastania albo udało nam się przetrwać go wyjątkowo spokojnie, książka Dymińskiej może wydawać się pornograficzną fantastyką. Z mojej perspektywy jest niestety bardziej realna, niż chcielibyśmy myśleć. Zagubienie, niepewność i niskie poczucie własnej wartości manifestują się na różne sposoby, a czasami błahy (z dorosłej perspektywy) czynnik decyduje o wyborze takiej, a nie innej ścieżki radzenia sobie z „bólem istnienia”. Wielu młodych ludzi – wrażliwych i kruchych – nie nadąża za światem, w którym przytłacza ich strumień informacji, bodźców i zmian. Relacje rodzinne zbyt często zawodzą jako źródło wsparcia. „Potencjał kryzysowy” tego okresu życia jest więc współcześnie ogromny. Myślę też, że „Mięso” wywarło na mnie takie wrażenie, ponieważ to dobrze napisana historia – psychologicznie wiarygodna, realistyczna, autentyczna w swojej dramatycznej wymowie. Autorka posługuje się językiem prostym, codziennym, ale mam takie poczucie, że to dlatego, że tak wybrała, a nie dlatego, że inaczej nie potrafi. Niektóre fragmenty zdradzają zresztą, że ma dryg językowy. Uważam natomiast, że duży błąd popełniono na okładce książki, porównując Dymińską do Herty Müller – stawianie obok siebie w jednym szeregu 21-letniej debiutantki i utytułowanej pisarki jest sporą przesadą, jeśli komuś szkodzącą bardziej (bo tak niewiarygodną, że od razu dystansującą, a nawet denerwującą), to z pewnością początkującej autorce. Być może chwyt ten spowodował nadmierny wzrost oczekiwań czytelników. Nie warto jednak zbytnio przywiązywać się do tego „incydentu marketingowego” i rzeczowo spojrzeć na debiut Dymińskiej. Mnie wydaje się on obiecujący, z tym założeniem, że jej potencjał pisarski zweryfikuje druga książka. 

poniedziałek, 5 listopada 2012

„Jeszcze dzisiaj nie usiadłam”

A. Drotkiewicz „Jeszcze dzisiaj nie usiadłam”
Wydawnictwo Czarne
Wołowiec 2011

Bardzo podoba mi się tytuł książki Agnieszki Drotkiewicz. Bella Szwarcman-Czarnota, jedna z jej rozmówczyń, podkreśla dwoistość sformułowania „Jeszcze dzisiaj nie usiadłam”: odbijają się w nim zarazem skarga, poczucie krzywdy, jak i duma z praktykowania cnoty sumienności i pilności. W kontekście tego, że dużo mówi się współcześnie o pracy, ale mało o pracowitości, lektura wywiadów ze znanymi postaciami polskiego życia publicznego (nie mylić z celebrytami!), które przeprowadziła autorka, skłania do interesujących refleksji. Szukając bowiem recept na dobre życie, właśnie aktywność zawodową wiele z nich najczęściej wskazywało jako źródło poczucia sensu i produktywności. Nie o samej pracy traktuje jednak ta publikacja, powiedziałabym raczej, że rozpięta jest ona tematycznie między obowiązkiem a przyjemnością (choć te dwie dziedziny nie muszą się wcale wykluczać!). Agnieszka Drotkiewicz udowodniła, że podejmowanie kwestii fundamentalnych („Jak żyć?”), być może na pierwszy rzut oka naiwne, straceńcze, właściwe egzaltowanym damom, ewentualnie poszukującej swojej tożsamości młodzieży, jest niezwykle ożywcze i twórcze. Nie tyle bowiem istotne są pytania, ile to, kto i jak na nie odpowiada.

Drotkiewicz zaprosiła do rozmowy o życiu dziesięć osób. Jakim kluczem kierowała się w ich doborze – nie wiem, być może znaczenie miał tutaj fakt, że wszystkie zajmują się w ramach swojej roli zawodowej pisaniem. Każde – podkreślam: KAŻDE – spotkanie, zarejestrowane na kartach tej książki, dostarczyło mi materiału do bogatej myślowej obróbki, a taką funkcję motywacyjną lektur bardzo sobie cenię.

Bella Szwarcman-Czarnota, redaktorka i felietonistka czasopisma „Midrasz”, pięknie opowiedziała o sile, jaką czerpie z zakorzenienia w kulturze żydowskiej, z rytuałów porządkujących życie codzienne, przy czym praktykuje to uczestnictwo nieortodoksyjnie, raczej w zgodzie z duchem niż literą prawa religijnego. Pokazuje ona, że pewne formuły, obyczaje, ceremoniały, wykonywane w ten sam sposób przez stulecia, jeśli potraktuje się je refleksyjnie, odczyta zaklętą w nich sens i metaforę, mogą być czymś więcej niż tylko pustym gestem. Inspirujący jest, zawarty w tradycji żydowskiej, nakaz ciągłego uczenia się, czytania, rozwoju, pracy – czasem tak radykalnie uwewnętrzniany, że nie pozwala odczuwać „bezcelowej” przyjemności. Zastanawiam się, czy ta pracowitość, spostrzegana w kategoriach narodowych, kłująca pewnie w oczy nieco mniej „zdyscyplinowanych”, nie przyczyniła się w dawnych czasach do powstania stereotypu Żyda-lichwiarza, oszusta, skąpca, „maszynki” do zarabiania i liczenia pieniędzy.

Monika Richardson to dla mnie najbardziej zagadkowa rozmówczyni Agnieszki Drotkiewicz. Wywiad nie pozostawia wątpliwości, że jest ona kimś więcej niż tylko „panią z telewizji” – gruntownie wykształconą, inteligentną i refleksyjną kobietą. Ale... jest w jej wypowiedziach jakieś irytujące zadęcie, zadzieranie nosa, podprogowe budowanie opozycji pomiędzy elitą intelektualną, której ona sama czuje się reprezentantką, a tymi, którzy powinni być przez nią pouczani, kierowani. Skłoniło mnie to do postawienia problemu: czy można samemu ogłosić się intelektualistą/ką, czy też jest się nim/nią „z nadania”, tak jak autorytetem? Czy mówienie o sobie „jestem intelektualistą/ką” jest przejawem megalomanii czy raczej zdrowego poczucia własnej wartości? Mnie wydaje się to jednak trochę żenujące.

W wywiadzie z Basilem Kerskim, redaktorem naczelnym Magazynu Polsko-Niemieckiego „Dialog” i dyrektorem Europejskiego Centrum Solidarności, warto zwrócić uwagę na fragment poświęcony Berlinowi – historii jego podziału i zjednoczenia. Ciekawe jest to, jak miasto radzi sobie obecnie z powojenną traumą, jak subtelnie i z klasą upamiętnia ślady przeszłości, nie szantażując emocjonalnie swoich mieszkańców, dając im przestrzeń na swobodne, beztroskie, spokojne życie. Rozmowa z Basilem Kerskim dotyka też problemu wielokulturowości, zarówno na płaszczyźnie jednostkowej, jak i państwowej.

Hanna Kowalczyk, wieloletni chirurg Wojewódzkiego Szpitala Chirurgii Urazowej Dziecięcej w Warszawie, opowiada o medycynie bioinformacyjnej, którą zainteresowała się na pewnym etapie swojego rozwoju i której w pełni się od tego czasu poświęciła. Lekarka snuje wiele ciekawych refleksji na temat związków medycyny akademickiej z niekonwencjonalną, zmian w relacji lekarz-pacjent, zdolności ludzkiego organizmu do samoregulacji i samoleczenia, zależności pomiędzy ciałem a umysłem. Najbardziej jednak zaimponowała mi jej niezwykle wyostrzona świadomość – siebie, swojej roli zawodowej, miejsca, w którym się obecnie znajduje – i konsekwencja, z jaką podąża obraną przez siebie ścieżką.

Dorota Masłowska, z właściwą sobie, mam wrażenie, zadziornością, szczerością i otwartością, dekonstruuje figurę „pisarza, który odniósł sukces”. Choć brnę przez jej książki tak ciężko, jak przez wysokie zaspy, ogromną frajdę sprawia mi czytanie jej felietonów czy rozmów – uważam, że mądra i przenikliwa z niej dziewczyna. Pisarka wychodzi z założenia, że sukces może być dla artysty tak samo rujnujący, jak jego brak. Z jednej strony traci się bowiem anonimowość, którą rozpaczliwie próbuje się chronić [(„Musisz budować oficjalną wersję siebie, która cię wygłusza, wygłusza twoją esencję niczym drzwi antywłamaniowe Gerda, i potem nagle okazuje się, że sama do siebie też już nie możesz się włamać” (s. 164)], z drugie strony zaś pojawiają się pokusy natury finansowej [„telewizor, meble, mały fiat” (s. 164)]. Agnieszce Drotkiewicz zwierza się Masłowska z tego, jak próbowała się przed rosnącą popularnością bronić i co z tego wyniknęło.

Roch Sulima, antropolog i historyk kultury, znalazł się pod obstrzałem dwóch rozmówczyń – w zadawaniu pytań i komentowaniu rzeczywistości autorkę książki wspomogła, wzmiankowana wyżej, Dorota Masłowska. Jak na autora bestsellerowej „Antropologii codzienności” przystało, profesor mówi o „najbliższej ciału koszuli” – o rzeczach, które gromadzimy, i o tym, co dzieje się z nimi podczas przeprowadzki, kiedy tracą chwilowo swój intymny charakter, bo stają się widoczne; o terytorialności („podłogowości”), cielesności i zmysłowości; o potrzebie transcendencji, samotności w świecie nieustannej kreacji i bezinteresownej rozmowie jako „towarze luksusowym”.

Zaprzestaję już tej wyliczanki, choć nie wspomniałam jeszcze o Tessie Capponi-Borawskiej, Sylwii Chutnik, Ewie Wieleżyńskiej i Agnieszcze Kozak. Kogo zaciekawiła tematyka sześciu pierwszych rozmów, i na pozostałych się nie zawiedzie. Kto poczuł, że taka formuła książki nie jest dla niego, tego i nazwisko Sylwii Chutnik (Agnieszki Kozak... itd.) nie przekona ;-) Mnie w każdym razie wywiady z mądrymi, ciekawymi ludźmi, którzy swoje już przeżyli i przemyśleli (co niekoniecznie musi mieć związek z wiekiem), porządkują świat i dają pewne oparcie – niezwykle cenne w świecie wielu prawd, nieograniczonych możliwości i „wymienialnych” tożsamości.

P.S. Projekt okładki książki „Jeszcze dzisiaj nie usiadłam” i zawarte w niej rysunki przygotowała Marianna Sztyma, ilustratorka publikacji „Oto kot” Wydawnictwa Albus, o której pisałam kilka dni temu. Kolejny to przykład na to, że im więcej się wie, tym więcej się widzi ;-)

czwartek, 1 listopada 2012

Oddech

Szukałam na dzisiaj jakiegoś tekstu refleksyjnego, nastrojowego i do głowy przyszła mi Jolanta (córka Ireny, wnuczka Bronisławy, prawnuczka Ludwiki) Brach-Czaina, filozofka istnienia. Oto jeden z rozdziałów z tomu „Błony umysłu” (Wydawnictwo Sic, 2003), zatytułowany „Oddech” (podkreślenia moje):

„Wśród wszystkich czynności najważniejszą, bo najbardziej nierozerwalnie z nami związaną, jest oddychanie. Nie jeść mogłabym tygodniami, nie pić przez kilka dni, nie oddychać – zaledwie przez sekundy. A jednak często myślę o jedzeniu, a prawie nigdy o oddychaniu. Wciągam powietrze i wypuszczam, wciągam i wypuszczam. Bezmyślnie. Bez przerwy. I na tym, przede wszystkim, polega moja obecność w świecie.

Czasem zwracam uwagę na to, czym oddycham. Zwykle moją świadomość budzi jakiś zapach: perfum przechodzącej obok osoby, albo jedzenia, gdy jestem głodna. W ulicznym korku zaniepokojona wyziewami spalin pośpiesznie manipuluję wentylacją samochodu, by rozrzedzić trucizny, jakie wdycham. Właściwie tylko czasem, w lesie, w górach albo w polu i przy szczególnej pogodzie, zdarza mi się świadomie wciągnąć łyk powietrza i z przyjemnością zauważyć, że oddycham. Wówczas przez chwilę skupiam się na samej tej czynności. Błogie uczucie. Niestety, ten ważki i wspaniały proces najczęściej dostrzegam wówczas, gdy coś go zakłóca. A więc w doznaniu negatywnym. Gdy biegnę i brak mi już tchu. Wtedy mam nawet pretensje do oddychania, że mnie zawodzi. Tak bardzo nie potrafię oddzielić siebie od oddechu, że sprzeczność między jego wolą a moim rytmem zaskakuje mnie i boleśnie uderza. Te przykre chwile powodują przebudzenia uwagi, ale zdarzają się rzadko. Zazwyczaj traktuję oddech jak coś, co mi się należy, i nie myślę o nim.

Są takie miejsca, które opuściłam wiele lat temu, ale do dziś może nad nimi krążyć mój oddech. Oczywiście rozrzedzony, rozsnuty przez wiatr, wymieszany z oddechami innych, nie tylko osób, z którymi razem oddychałam, bo były tam też psy, a nocą dołączał do nas oddech traw i liści, a także pewnej pelargonii, która pachniała złośliwie zieleniną. Z mego oddechu zostały tam już pewnie tylko luźne cząstki w powietrznych przestrzeniach. Niektóre z nich mogły wielokrotnie stawać się częścią oddechu innych, nieznanych mi ludzi. W tym przypadku ich obcość trochę mnie niepokoi. Przecież oddech, źródło wewnętrznej energii, może być jakoś związany z moją tożsamością. Tymczasem tak to wygląda, jakby pewne elementy świata na chwilę stawały się mną, a potem ode mnie odlatywały i, znów przez moment, pozwalały komuś innemu budować siebie. Może nie trzeba zbytnio przywiązywać się do wyobrażenia własnej wyjątkowości, choć indywidualistom, jakimi jesteśmy, podobne myśli mogą wydawać się nieprzyjemne.

A jednak sądzę, że można by pójść jeszcze dalej i zakwestionować powszechne przekonanie o istnieniu przepaści dzielącej nas – wyróżnionych życiem – od nieożywionych elementów świata. Przecież każdy oddech tę różnicę przezwycięża i znosi.

Uczestniczymy w rzeczywistości powietrznej, której nie widzimy i na której zawisło nasze istnienie. Fakt ten wart jest chyba zastanowienia, bo może odciskać się na naszym stosunku do świata, formować wyobrażenia, postawy, uczucia. Oddechem łączymy się ze źródłem energii, którego nie widzimy, ale wiemy czy ufamy, że ono stale wokół nas jest. Ta zależność buduje zaufanie do świata, a nawet stwarza wrażenie, że on jest nasz. Jednocześnie niewidoczność powietrza – na którym przecież zasadza się nasze życie – jest niepokojąca, bo w sprawach podstawowych wolimy pewność rzucającą się w oczy. Wszechobecne, niewidzialne, władające życiem powietrze ma cechy przypisywane siłom wszechmocnym, choć nie myślimy o nim w ten sposób, i może leżeć u podstaw niejednego z boskich wyobrażeń” (s. 13-14).